در این گزارش سعی میکنیم به سوالات نقش بسته در ذهن مخاطبان و بازدیدکنندگان پاسخ بدهیم که نمایشگاه کتاب چگونه برپا میشود؟ چه نهادهایی در برپایی آن نقش دارند؟ چه مقدمات و هماهنگیهایی برای برگزاری آن صورت میگیرد؟ آیا برپایی چنین نمایشگاهی یک شبه اتفاق میافتد یا در برگزاری آن زحمتکشان و مسئولان ستاد اجرایی نمایشگاه از یک سال قبل برنامهریزی میکنند؟ در این گزارش قصد داریم به تفصیل درباره این موضوع و پاسخ به سوالات پیش آمده در نحوه برگزاری نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران بپردازیم. در ابتدا از بازدیدکنندگان خیلی زیادی در سیوسومین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران سوال پرسیدم که آیا میدانید نمایشگاه کتاب چطور برگزار میشود و تقریبا صد در صد آنها پاسخ دادند، «نمیدانیم». به راستی پشت پرده نمایشگاه کتاب چیست و چه افراد گمنام و زحمتکشی در برگزاری مطلوب آن به صورت شبانه روزی تلاش میکنند؟ آنچه در ادامه میخوانید حاصل گفتوگوی نیم ساعته خبرنگار ایبنا با حسین صفری مدیر (ستاد اجرایی و پشتیبان نمایشگاه كتاب سیوسوم) است.
نقش ستاد اجرایی در برپایی نمایشگاه کتاب مهم و حیاتی است. هرسال جلسات ستاد اجرایی با هدف هماهنگی بیشتر در حوزه اجرا و بررسی نقاط ضعف و قوت نمایشگاههای پیشین و بررسی راهکارهای پیشنهادی برگزار میشود. قطعا هر نمایشگاهی نیاز به یک ساختار دارد که مهمترین ساختار هر فعالیتی ستاد اجرایی نمایشگاه است. از اسفند سال گذشته جلسات مختلف کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران را داشتیم و بیش از ۷۰ نهاد و سازمان با مجموعه ستاد اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران همکاری کردند که بخش عمدهای از آنها در این کمیسیون حضور داشتند و جزو دستگاههای همکار بودند.
ما در مجموعه ستاد اجرایی و پشتیبانی پیش از شروع نمایشگاه در مصلی حاضر میشویم و بعد از اتمام نمایشگاه نیز ستاد اجرایی میماند تا فضای نمایشگاه را پاکسازی و مانند روز اول تحویل مدیریت مصلی دهد. به واقع هر سال کمیته اجرایی و پشتیبانی قبل از شروع نمایشگاه در مصلی مستقر میشود و ۱۰ روز پس از اتمام نمایشگاه همچنان در مصلی حضور دارد. ستاد اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه کتاب، ویران شده شهری که ساخته است را در پایان سروسامان میدهد و دوباره مصلی امام خمینی (ره) با بازگرداندن تجهیزات به حالت قبل، تحویل مدیریت مصلی میشود. کمیته اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه کتاب که همان ستاد اجرایی نمایشگاه است از اسفندماه سال۱۴۰۰ کار خود را شروع کرد و با ایجاد ستاد موقت در مصلی مستقر شد و با مساعی معین، نیاز سنجیها در شبستان اصلی و رواقهای غربی و شرقی مصلی و بخشهای مختلف اداری، برنامهریزی خود را شروع کرد.
بیش از ۷۰ نهاد و سازمان در برگزاری نمایشگاه کتاب سیوسوم با ستاد اجرایی همکاری کردند. از آنجا که مصلی امام خمینی (ره) از استانداردهای لازم برای برگزاری نمایشگاه برخوردار نیست، لذا قرار گرفتن این مکان در مركز شهر و در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب گرههای ترافیکی سنگینی را ایجاد میکند. همکاران ما در ستاد اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران برای تامین امنیت و مدیریت ترافیک حاصل از آمد و شد مردم، با حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران و پلیس راهور جلساتی را برگزار کرد.
جانمایی، تبلیغات محیطی، تابلوهای راهنمایی برای جهتیابی غرفهها و بخشهای مختلف نمایشگاه، غرفهبندیها، سیستم برق، نحوه فعالیت و ارائه مواد غذایی، نظارت روزانه و رصد موارد و مشکلات مختلف، برپایی غرفهها و جانمایی ناشران، جانمایی نیروهای آتشنشانی، امدادی و اورژانس، مدیریت محیط فیزیکی نمایشگاه، مسائل مرتبط با بهداشت مواد غذایی و محیط، نظارت بر سرویسهای بهداشتی، حمل و نقل بازدیدکنندگان بهویژه افراد كمتوان، خدمات پستی كتاب، خدمات بانکی، طراحی، دسترسی و توزیع جمعیت، نقشه پلان کلان نمایشگاه، فعالیتهای فرهنگی جانبی در نمایشگاه کتاب و…؛ همه اینها تنها بخشی از مواردی است که یک مدیر کمیته اجرایی باید در شرح وظایف تعیین شده خود انجام دهد و باید بگویم حیطه کاری ستاد اجرایی فراتر از این موارد ذکر شده است.
همیشه بحث ایمنسازی محیط نمایشگاه کتاب در مصلی مطرح است و ایمنی یک اصل در همه فعالیتهای ستاد اجرایی محسوب میشود. از آنجایی كه در فضای مصلی با کاغذ سروکار داریم و كاغذ نیز قابلیت اشتعال سریع دارد، جلساتی را با کمیته ایمنی و ستاد بحران شهرداری تهران شامل آتش نشانی، اورژانس تهران، نیروی انتظامی، پلیس راهنمایی و رانندگی، هلال احمر، سازمان برق، سازمان گاز، سازمان آب و... ستاد بحران ویژه نمایشگاه برگزار کردیم تا با تدوین دستورالعملهای ایمنی و استقرار سازمان آتشنشانی و توزیع کپسولهای آتشنشانی در غرفهها و محوطه نمایشگاه بتوانیم امنیت و ایمنی بازدیدکنندگان را تامین کنیم.
همچنین در بازدید میدانی از مصلی، نقاط آسیبپذیر شناسایی و عیبهای موجود رفع شده است. طی برگزاری جلساتی با پلیس راهور که جزو کمیته حمل و نقل و ترافیک است دستورالعملهای ایمنی انتظامی و امنیتی مسیرهای منتهی به پارکینگها برنامهریزی شد. استقرار اورژانس، آتشنشانی، پلیس مترو، تاکسیرانی، اتوبوسرانی، هلال احمر و اداره پست در مصلی امام خمینی (ره) حاصل هماهنگی بین نهادها، دستگاهها و سازمانهای مختلف در برپایی نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران است.
در دورههای گذشته برخی از ناشران در چادر و فضای باز مستقر میشدند اما یکی از کارهای بسیار خوبی که امسال صورت گرفت این بود که تمام ناشران زیر یک سقف در فضایی به وسعت ۹۰ هزار متر مربع قرار گفتند. همچنین یکی دیگر از مسائل مطرح شده در نمایشگاه کتاب سیوسوم اجرای دقیق دستورالعملهای ستاد ملی مقابله با کرونا بود. مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب نیز تاکید داشتند و من بارها تاکید کردهام که در خصوص سلامت مردم با هیچکس تعارف نداریم. غرفههای متخلف بلافاصله بسته خواهند شد و پس از پرداخت جریمه و رفع اشکالات و رعایت استانداردهای لازم، در صورت تایید کارشناسان، بازگشایی خواهند شد.
همانطور که از نام این کمیته پیداست (کمیته اجرایی و پشتیبانی) مسئولیت هماهنگی سازمانها و نهادهای مختلف در امر برگزاری نمایشگاه به منظور فراهم کردن تسهیلات رفاهی برای بازدیدکنندگان و ناشران را بر عهده دارد. در واقع فعالیت کمیته اجرایی و پشتیبانی زودتر از همه کمیتهها یعنی از اسفندماه سال۱۴۰۰ شروع شد. واقعیت امر این است که با توجه به حجم فعالیتی كه در نمایشگاه كتاب صورت میگیرد، سازههایی که احداث میشود، مکان برگزاری نمایشگاه و اسکان ناشران میتوان گفت كه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنها یک مجری است و اگر همکاری سایر نهادها و سازمانها نباشد از عهده برگزاری چنین نمایشگاهی بر نخواهد آمد. نبود ستاد اجرایی، نمایشگاه کتاب را دچار بحران و کمبود میکند، بنابراین حضور و کارکردش بسیار مهم است. البته این کمیته ادغام سه کمیته اجرایی، رفاهی و پشتیبانی میباشد.
امسال نسبت به تغییر نقشه نمایشگاه اقدام کردیم و راهروها و دسترسیها را افزایش دادیم. نقشه نمایشگاه طوری طراحی شد که دسترسیها به بخشهای مختلف آسان باشد و فضا و وسعت نمایشگاه بسیار افزایش یافت. تمام تلاش خود را کردیم هیچ ناشری در فضای چادری مستقر نشود. فضای باز محوطه مصلی را نیز برای فعالیتهای فرهنگی در نظر گرفتیم. همچنین امسال کمیته اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه کتاب سه کمیته را در برگرفت. کمیته اجرایی پشتیبانی و رفاهی با هم ادغام شد و این کمیته شکل گرفت که هر کدام از این کمیتهها خودش یک دریا شرح وظایف دارد. جالب است که بدانید بیش از ۱۳۵ شرح وظیفه برای کمیته اجرایی تعریف شده است.
مصلی در مرکزیت شهر قرار دارد و مترو امكانات خوبی را برای بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب تدارک دیده است؛ ایستگاه شهید بهشتی و مصلی پرترددترین مسیرهای منتهی به نمایشگاه کتاب است. تلاش کردیم با هماهنگیهای صورت گرفته با مدیرعامل مترو هم ساعت کاری مترو افزایش یابد و هم فاصله زمانی حركت قطارها كاهش پيدا كند كه تجمع جمعیت در ایستگاهها یا داخل قطارها صورت نگیرد. با سازمان اتوبوسرانی هم هماهنگیهای لازم صورت گرفت تا تعدادی اتوبوس اطراف مصلی مستقر شوند و بازدیدکنندگان را به مقصد برسانند. همچنین با تاکسیرانی هماهنگ شد تا مسافران را جابهجا کنند.
بخش کودک و نوجوان و ناشران خارجی در رواق شرقی نمایشگاه واقع شده و كسانی كه میخواستند از این بخش دیدن كنند باید از متروی شهید بهشتی استفاده كنند و بخش ناشران عمومی و بینالملل نیز در شبستان اصلی و طبقه دوم آن واقع شده بود كه به متروی مصلی نزدیکتر است. ایستگاههای اطلاعرسانی در جای جای نمایشگاه تعبیه شده و مردم را برای رسیدن به مکان مطلوبشان راهنمایی میكنند. همچنین با توجه به پراکندگی غرفهها و گستردگی فضای نمایشگاه کتاب، اطلاعرسانی به مردم توسط همکاران مستقر در باجههای اطلاعرسانی و تابلوهای راهنمای نصب شده در ورود به مصلی انجام میشود.
استقرار پنج ایستگاه امانت به صورت پراكنده در نمایشگاه تعبیه شده كه در این ایستگاهها اطفال و اشیای گم شده و شارژ موبایل موجود است. شهروندانی که بستههایی همراه داشتند میتوانستند این بستهها را به ایستگاههای امانات بسپارند و قبض بگیرند و به راحتی از نمایشگاه دیدن كنند. همچنین امسال ایستگاههای دیگری هم تعبیه شد كه شهروندان میتوانستند با هزینه کم چرخ دستیهای كوچكی را از آنجا به امانت بگیرند و به راحتی خریدهای خود را در آن قرار دهند.
امسال تعدادی استراحتگاه در حیاط اصلی مصلی كه سایبان و مبلمان شهری دارد احداث شد. در این دوره از نمایشگاه بخشهای خدماتی و رفاهی شامل استراحتگاهها، نمازخانهها، سایر فضاهای خدماتی را به شکل گستردهتر از سالهای قبل در فضای نمایشگاه مستقر کردیم تا همه بازدیدکنندگان بتوانند از هر نقطه نمایشگاه به این خدمات دسترسی سریع داشته باشند.
از چه سالی در سمت مدیریت اجرایی نمایشگاه مشغول به کار هستید؟
دقیقا یادم هست که از هشتمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران تا امروز که سیوسومین دوره برگزاری آن را پشت سر میگذاریم در نمایشگاه حاضر بودم و حدود ۱۳ سال است مسئولیت مدیر اجرایی نمایشگاه کتاب را برعهده دارم.
یک مدیر اجرایی باید دارای چه توانمندیها و چه مهارتهایی باشد تا نمایشگاه برگزار شود؟
یک مدیر اجرایی موفق اولا بایستی تعامل بسیار زیاد در ارتباط با دیگران داشته باشد. انعطافپذیر و برنامهریز باشد و در لحظه هم بتواند تصمیم بگیرد تا در بحرانهای مختلف بتواند مدیریت کند. در عین حال آشنایی نسبی با فضای فنی و مهندسی داشته باشد. به دلیل اینکه از کوچکترین موضوع تا موضوعات مهم به حوزه اجرایی برمیگردد. درواقع یک مدیر اجرایی هرکاری که بخواهد انجام دهد حتی موضوعات محتوایی نیاز به فضا دارد که حوزه اجرایی در آن دخیل است.
اگر خاطرهای از نمایشگاه کتاب دارید، بفرمایید؟
خاطره که زیاد است اما من به عنوان مدیر اجرایی و پشتیبانی نمایشگاه کتاب وقتی در مصلی امام خمینی (ره) حاضر میشوم و نمایشگاه کتاب افتتاح میشود و وقتی جمعیت و شور و شوق مردم را در راهروهای منتهی به غرفهداران و ناشران میبینم خستگی از تنم میرود و خوشحال میشوم که حاصل تلاش شبانه روزی همکارانم با حضور مردم به بار مینشیند و ما باردیگر نمایشگاه فیزیکی کتاب را با حضور مردم که یار مهربان کتاب هستند سرزنده و شاد میبینیم. ولی وقتی نمایشگاه کتاب پایان مییابد غمی در دلم مینشیند؛ حالا مردم رفتهاند و نمایشگاه کتاب تمام شده است و ما باید فضای مصلی را جمع و جور کنیم و تمیز و مرتب تحویل مدیریت مصلی دهیم. مدیریت پسماند، نقش کلیدی در طراوت و پاکیزگی محیط دارد.
برای گفتوگو با حسین صفری (مدیر کمیته اجرایی و پشتیبانی سیوسومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران) بارها و بارها به دفتر کارشان در ستاد اجرایی نمایشگاه کتاب مراجعه کردم و ایشان را پشت میز مدیریتیشان پیدا نکردم.
در واقع یک مدیر اجرایی اصلا پشتمیزنشین نیست و باید برای نظارت و سرکشی روزانه از بخشهای متفاوت نمایشگاه به مکانهای مختلف سر بزند. باید بگویم هیچ چیزی خارج از رصد مدیر کمیته اجرایی و پشتیبانی نیست و ایشان را در همه جای مصلی امام خمینی (ره) و در هر نقطه از نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در حال تلاش برای حل مسائل و مشکلات مختلف در نمایشگاه کتاب مشاهده کردم.
خبرنگارو گزارشگر: فاطمه عباس آباد
نظر شما